• język migowy
  • BIP
Strona główna/Turystyka/Zamek Książąt Oleśnickich

Zamek Książąt Oleśnickich

Zamek książęcy - film

Zamek Książąt w Oleśnicy - informacje

Zamek książęcy (inne nazwy zamek książąt oleśnickich, zamek oleśnicki lub po prostu zamek w Oleśnicy) jest najcenniejszym zabytkiem architektonicznym Oleśnicy, jednym z największych i najlepiej zachowanych zamków na Dolnym Śląsku. Jednocześnie najmniej znanym. W swojej historii istniał w postaci średniowiecznego grodu, zamku gotyckiego, renesansowej rezydencji książęcej, podlegającej wielokrotnym modernizacjom.

Widok na zamek ze stawów (Wały Jagielońskie) Widok na zamek ze stawów (Wały Jagielońskie)
Widok na zamek ze stawów (Wały Jagielońskie)

Gród książęcy

W XIII w. na miejscu obecnego zamku istniał gród. Stał on na wzniesieniu otoczonym przez rozlewiska rzeki Oleśnicy i zapewne wykopaną fosę. Można sądzić, że otaczał go wał ziemno-drewniany z palisadą, z jedną bramą i mostem nad fosą. Po lokacji Oleśnicy (1255 r.) jego ranga wzrasta, a po 1294 r. staje się granicznym grodem księstwa głogowskiego. Wtedy w celu zwiększenia jego zdolności obronnych wymurowano cylindryczną wieżę. Po powstaniu księstwa oleśnickiego (1312-1313 r.) gród mógł być siedzibą księcia oleśnickiego Bolesława.

Zamek książąt piastowskich

Zamek oleśnicki w XIV wieku Rysunek  M. PrzyłęckiPo 1323 r. kolejny książę oleśnicki Konrad I ostatecznie przenosi się do Oleśnicy i zaczyna przekształcać gród w zamek. Zastępuje wał ziemny wysokim ceglanym murem obronnym. Zamiast drewnianych, budowane są murowane zabudowania mieszkalne, reprezentacyjne i gospodarcze. Zamek mógł mieć postać pokazaną na poniższym rysunku.

Z zachodniej strony zamku stał reprezentacyjny dom mieszkalny, z trzech pozostałych – znajdowały się mury kurtynowe. W północnym murze umieszczono wjazd do zamku, a obok w narożu stała cylindryczna wieża. W drugim narożu umiejscowiona była wieża na rzucie prostokąta. W zamku zamieszkiwali do 1492 r. książęta oleśniccy.

Zamek za panowania Podiebradów

Po 1495 r. zamek zasiedlają Podiebradowie. Książę Jan Podiebrad w latach 1542-1562 przebudowuje zamek. Pierwsza faza obejmuje przebudowę zamku gotyckiego – szczególnie domu mieszkalnego – w stylu renesansowym. Druga faza obejmowała budowę tzw. Pałacu (1559-1562 r.), podwyższenie wieży zamkowej (1561 r.) i budowę przedbramia – barbakanu (1563 r.). Podczas rządów księcia Karola II następuje kolejna rozbudowa zamku. Pomiędzy 1585-1616 rokiem powstają:

  • skrzydło wschodnie (1585-1586 r.),
  • skrzydło południowe (1606-1608 r.),
  • krużganki obiegające skrzydło wschodnie i wieżę (1589-1608 r.), potem skrzydło północne,
  • dekoracyjna brama wjazdowa do pałacu (1603 r.),
  • bastiony obronne (1603-1610 r.),
  • nowe drogi komunikacyjne łączące pałac z zamkiem, pałac z kościołem zamkowym i klatkę schodową pałacu (1616 r.).

W tej postaci, po modernizacjach, zamek przetrwał do obecnych czasów.

 Zamek w obecnej postaci

1 – skrzydło zachodnie (widok po modernizacji w 1750 r.), 2 – skrzydło południowe, 3 – skrzydło wschodnie, 4 – pałac. 5 – łącznik pałacu z kościołem zamkowym, 6 – budynek bramny (liczne przebudowy), 7 – późniejszy (XVIII wieczny) budynek gospodarczy (ilustracja ze zbiorów DŻS)

brama wjazdowaBrama wjazdowa

Brama wjazdowa na zewnętrzny dziedziniec zamkowy. Nad bramą widoczny posąg księcia Jana Podiebrada. Nad nim tablica fundacyjna. Obok posągu – płaskorzeźby herbowe. Poniżej – widoczne są mury barbakanu oraz resztki chodnika straży i otwory strzelnicze (zamurowane)

Główna brama

Główna brama zamkowa. W zwieńczeniu widoczna kompozycja heraldyczna obejmująca herby Karola II (księstwa ziębicko-oleśnickiego) oraz jego dwóch żon

Zmiany za Wirtembergów

brama główna

Za ich czasów trwa przebudowa zamku na rezydencję pałacową. W tym celu na początku przeniesiono stajnie ze skrzydła wschodniego poza zamek. Zatem rozpoczęto przebudowę wnętrz w stylu baroku. M. in. sufity kilku sal ozdobiono dekoracjami stiukowymi, stropami i malowidłami. Na II piętrze skrzydła wschodniego, z kilku sal stworzono jedną, z przeznaczeniem na jadalnię i salę teatralną. W niej umieszczono obrazy z postaciami Wirtembergów. Dla lepszego oświetlenia sali powiększono okna. Rozpoczęto wprowadzać korytarze i w skrzydle wschodnim wybudowano klatkę schodową. Pomiędzy południowym skrzydłem zamku i stawem założono ogród w stylu francuskim (potem angielskim) i wybudowano budynek oranżerii.
Widoczne zmiany nastąpiły w skrzydle zachodnim – dach przybrał formę mansardową (ok. 1750 r.). W skrzydle północnym dobudowano nowe izby dla dworzan i obsługi.

Zmiany za Brunszwików

Pierwszy z nich Fryderyk August zaczyna w 1793 r. wykonywać kolejne zmiany w wystroju pomieszczeń. Jednak nie widząc możliwości dalszej rozbudowy zamku – rozbudowuje pałac w Szczodrem, który staje się po 1802 r. jego wspaniałą rezydencją. Zamek oleśnicki traci rangę książęcego. W latach 1816-1884 w skrzydle północnym zamku przebywają urzędnicy książęcy.

Zmiany za Hohenzollernów

W 1885 r. zamek oleśnicki staje się siedzibą każdego następcy tronu Cesarstwa Niemieckiego i Królestwa Prus – wzrosła jego ranga. W latach 1891-1906 r. trwają w zamku prace remontowe i modernizacyjne. Dostosowano zamek do współczesnych potrzeb (wykonano instalacje wodno-kanalizacyjne, łazienki, toalety, oświetlenie, ogrzewanie). Do widocznych zmian wewnętrznych można zaliczyć m.in. podwyższenie sali myśliwskiej (obecnie rycerskiej), udekorowanie jej sufitu ornamentem sztukatorskim, a ścian – drewnianą boazerią. Do widocznych zmian zewnętrznych należy m.in. przemieszczenie wjazdu do zamku na środek skrzydła północnego. W miejscu starego wjazdu umieszczono klatkę schodową, ułatwiającą komunikację zamek – pałac.

Fotomontaż pokazujący rozmieszczenie nowego i starego wejścia (wjazdu) na teren dziedzińca zamkowego

Fotomontaż pokazujący rozmieszczenie nowego i starego wejścia (wjazdu) na teren dziedzińca zamkowego

Ponadto wykonano nowy łącznik pałacu z zamkiem. Zamek po 1906 r. stanowił siedzibę letniego i zimowego wypoczynku następcy tronu Wilhelma, jego żony Cecylii i dzieci. Po abdykacji cesarza w 1918 r. w zamku zamieszkuje księżna Cecylia. W 1923 wraca z wygnania były następca tronu i zamek w 1926 r. staje się jego własnością.

Zamek po 1945 r.

Zimą 1945 r., w związku ze zbliżaniem się frontu, zamek opustoszał, a w trakcie walk nie został uszkodzony. W 1945-1946 r. zajmowany był przez oddział radzieckiego Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, zajmującego się zbieraniem i przygotowywaniem do transportu byłych alianckich jeńców wojennych. Zgrupowano w nim m.in. Francuzów i Włochów.

Od końcu 1946 r. do połowy 1947 r. zamek był wykorzystywany przez Państwowy Urząd Repatriacyjny jako punkt zbiorczy wysiedlanych Niemców. W pałacu mieściła się Komenda Hufca ZHP. Pomieszczenia zamkowe były ogólnodostępne.

W latach 1950-1953 miało w nim siedzibę Technikum Budowlano-Drogowe. Potem wykorzystywało go szereg instytucji, niedbających o utrzymanie dobrego stanu pomieszczeń.

W 1965-1975 r. trwały prace budowlane i konserwatorskie adaptujące zamek na potrzeby ZHP i muzeum. W 1971-1993 r. w części pałacowej istniało muzeum, będące filią Muzeum Archeologicznego we Wrocławiu. W 1975-1992 r. zamek użytkuje Centralna Szkoła Instruktorów i Centralna Szkoła Instruktorów Zuchowych ZHP.
W 1992 r. przejmuje go Urząd Rejonowy w Oleśnicy, a rok później został przekazany Komendzie Głównej OHP na utworzenie w nim Centrum Kształcenia i Wychowania.

Marek Nienałtowski

Literatura:

  1. Nienałtowski M. Zamek książęcy w Oleśnicy. Oleśnica. 2006
  2. Przyłęcki M. Zamek w Oleśnicy. Wrocław. 1989
  3. www.olesnica.org
do góry